Rola i budowa kręgosłupa

Spełnia on wiele więcej funkcji aniżeli każda inna część układu kostno-stawowo-mięśniowego.

Długość kręgosłupa u dorosłego człowieka wynosi około 70 cm. Oglądany z przodu jest podobny do kolumny zwężającej się ku górze, natomiast oglądany z boku ma kilka wygięć fizjologicznych ku przodowi, zwanych lordozą i ku tyłowi – kifozą.

W części szyjnej i lędźwiowej skierowany jest swą wypukłością ku przodowi (lordosis), a w części piersiowej i krzyżowej wypukłością ku tyłowi (kyphosis). W połączeniu części lędźwio- wej z kością krzyżową utworzony jest kąt zwany kątem lędźwiowo-krzyżowym, którego szczyt na- zywamy wzgórkiem (promontorium).

Ruchy kręgosłupa dokonują się dookoła trzech osi: poprzecznej, strzałkowej i pionowej. W osi poprzecznej odbywają się skłony tułowia do przodu i do tyłu czyli pochylania, w osi strzałkowej – skłony boczne na prawo i lewo, a w osi pionowej obroty ciała.

Oprócz funkcji ruchowej i podporowej ciała kręgosłup spełnia funkcję ochronną dla rdzenia kręgowego. Rdzeń chronią od przodu trzony, od tyłu łuki z wyrostkami kolczystymi, z boku wyrostki poprzeczne. Wokół kręgów leżą bardzo silne więzadła.

Kręgosłup zawdzięcza sprężystość krążkom międzykręgowym oraz krzywiznom fizjologicznym. Dzięki nim może pełnić rolę amortyzatora wstrząsów, chroniąc ośrodkowy układ nerwowy przed uszkodzeniem.

Uzupełniająca amortyzacja odbywa się w stawach biodrowych, kolanowych i w stopach.

Rola kręgosłupa nie ogranicza się jedynie do motoryczności. Dokładna znajomość tych różnorodnych i złożonych funkcji odgrywa istotną rolę w leczeniu pacjentów zarówno bólowych jak i osób z porażeniami.

Zadania statyczne i dynamiczne możemy uporządkować w następującej kolejności:

  1. Kręgosłup spełnia pierwszoplanową rolę w podporze i sprawności ruchowej, a zwłaszcza równowagi ciała.
  2. Jako wieloczłonowa kolumna przypomina dźwig wysokościowy lub maszt. Różni się jednak tym, że jest umocowany na ruchomym podłożu (miednicy) i swoje czynności wykonuje w różnych pozycjach posługując się ramionami dźwigni (kończynami i głową).
  3. Jest strukturą w miarę potrzeb sztywną lub elastyczną (gibką i giętką).
  4. Amortyzuje mikrourazy grawitacyjne (np. podczas chodu) oraz różnego stopnia makrourazy spowodowane dźwiganiem ciężarów.
  5. Na kręgach znajdują się liczne punkty przyczepów mięśni, a te zabezpieczają nie tylko motorykę kręgosłupa, kończyn oraz głowy.
  6. Dobra zwartość połączeń międzykręgowych zapobiega chybotliwości.
  7. Wszystkie te czynności statyczne i motoryczne albo są kontrolowane albo też przebiegają poza świadomością (tzw. automatyzm).
  8. Jest kostną ochroną rdzenia kręgowego i jego korzeni oraz zwojów i włókien układu wegetatywnego.
  9. Współdziała nie tylko z własnymi mięśniami, lecz korzysta z mięśni brzucha, klatki piersiowej, pasa biodrowego i obręczy barkowej.
  10. Korzysta z tłoczni brzusznej i piersiowej, jako komór podpierających.
  11. Utrzymuje się, jako całość w osi we wszystkich kierunkach. Zapobiega przechyłom, przesuwom, obrotom oraz chwiejności.

Budowa

Kręgosłup składa się z 33-34 kręgów ułożonych jeden nad drugim. Kręgi w dolnej części są duże i masywne, wyżej maleją, kręgi szyjne są więc najmniejsze i najdelikatniej zbudowane. Dzieli się on na kilka części, mamy więc 7 kręgów szyjnych, 12 piersiowych, 5 lędźwiowych, 5 kręgów krzyżowych i 3-5 guzicznych. Kręgi krzyżowe człowieka dorosłego zrastają się i tworzą kość krzyżową. Kręgi guziczne są kręgami szczątkowymi.

Kręg składa się z dwóch części otaczających otwór kręgowy: brzusznie położonego trzonu i grzbietowo łuku. Wszystkie otwory razem tworzą kanał kręgowy, w którym znajduje się rdzeń. Otwory te są największe w części górnej, zmniejszając się w miarę zwężania się rdzenia, który na każdym poziomie kręgów oddaje po jednej parze nerwów na obwód.

Trzon zbudowany jest z istoty gąbczastej pokrytej cienką warstwą istoty
zbitej. Powierzchnie trzonów są lekko wklęsłe. Pomiędzy trzonami kręgowymi znajdują się krążki międzykręgowe, będące elementem amortyzacji kręgosłupa.

Łuk kręgu posiada wyrostki: dwa poprzeczne, dwa stawowe górne i dwa dolne oraz jeden kolczysty. Wyrostek kolczysty leży najbardziej powierzchownie grzbietowo i jest dobrze wyczuwalny pod skórą wzdłuż kręgosłupa. Poszczególne kręgi różnią się między sobą.

Kręgi szyjne charakteryzują się małym delikatnym trzonem oraz szerokim otworem kanału kręgowego. Wyrostki kolczyste są krótkie i rozdwojone, ustawione lekko skośnie. Jedynie wyrostek VII kręgu jest duży i zawsze dobrze wyczuwalny. Stanowi on punkt orientacyjny w oznaczaniu kręgów. W masywie bocznym wyrostków poprzecznych znajduje się otwór przeznaczony dla tętnic kręgowych zaopatrujących mózgowie.

Dwa najwyżej położone kręgi I i II zbudowane są nieco inaczej.

Kręg szczytowy (atlas) podpiera bezpośrednio głowę. Składa się z dwóch łuków: przedniego, na którym znajduje się powierzchnia stawo- wa dla zęba obrotowego oraz tylnego. Na częściach bocznych będących pozostałością trzonu znajdują się powierzchnie stawowe od góry dla połączenia z czaszką i od dołu dla połączenia z leżącym niżej kręgiem obrotowym.

Kręg obrotowy (axis) ma trzon wydłużony ku górze w kierunku kręgu szczytowego tworząc wyrostek zwany zębem.

Kręgi piersiowe różnią się od innych obecnością powierzchni stawowych (dołków żebrowych) na trzonach i na wyrostkach poprzecznych, które służą do połączenia z żebrami. Trzony kręgów piersiowych są w kształcie tępo zakończonego serca. Otwór kręgowy bardzo zbliżony do okrągłego.

Wyrostki kolczyste ułożone są dachówkowato, stromo zachodząc na siebie ograniczają przeprost.

Kręgi lędźwiowe mają trzony masywne, na przekroju nerkowate. Otwór kręgowy ma kształt trójkątny i jest znacznie mniejszy od trzonu. Oprócz wyrostków poprzecznych występują w nim wyrostki żebrowe. Wyrostek kolczysty jest masywny w formie szerokiej łopatki.

Kość krzyżowa ma kształt klina leżącego między tylnymi częściami obu kości miednicznych, wypukłego w stronę grzbietową. Na kości tej wyróżniamy grzebień pośredni będący wynikiem zrośnięcia się wyrostków kolczystych.

Wewnątrz kości znajduje się kanał krzyżowy będący zakończeniem kanału kręgowego.

Kręgi guziczne w liczbie 1 do 4 mało przypominają typowy kręg.

Zwykle zrastają się tworząc jedną kość guziczną.

Połączenia szkieletu osiowego

Poszczególne kręgi łączą się ze sobą za pomocą krążków międzykręgowych, stawów i więzadeł.

Krążki międzykręgowe łączą trzony poszczególnych kręgów. Dwa kręgi z krążkiem między nimi tworzą tzw. segment ruchowy. Człowiek posiada 23 krążki, które stanowią około 25% wysokości kręgosłupa. Wysokość krążków zwiększa się z góry ku dołowi.

W krążku wyróżniamy część środkową, zwaną jądrem miażdży- stym oraz otaczający ją pierścień włóknisty. Jądro miażdżyste stanowi elastyczną poduszeczkę i zależnie od fazy zgięcia kręgosłupa ulega prze- sunięciu ku tyłowi lub do przodu.

Połączenie kręgów z krążkami wzmacniają silne więzadła podłużne przednie i tylne. Biegną one od podstawy czaszki aż do kości krzyżowej i guzicznej. Wyrostki stawowe łączą się, tworząc stawy międzykręgowe. Posiadają silne torebki stawowe, zwłaszcza w części piersiowej.

Ponadto znajdują się pomiędzy łukami kręgów więzadła żółte za- mykające kanał kręgowy od tyłu, najsilniejsze w części lędźwiowej, więzadła międzypoprzeczne leżące między wyrostkami poprzecznymi sąsiadujących kręgów, więzadła międzykolcowe i więzadło nadkolcowe. Żebra łączą się z mostkiem za pomocą stawów mostkowo-żebrowych.

Ponadto znajdują się pomiędzy łukami kręgów więzadła żółte za- mykające kanał kręgowy od tyłu, najsilniejsze w części lędźwiowej, więzadła międzypoprzeczne leżące między wyrostkami poprzecznymi sąsiadujących kręgów, więzadła międzykolcowe i więzadło nadkolcowe. Żebra łączą się z mostkiem za pomocą stawów mostkowo-żebrowych.