Układ mięśniowy – budowa i czynności

Krótko o mięśniach

Budowa i czynność

Nasza sprawność ruchowa zależy przede wszystkim od prawidłowej budowy ciała i sprawnie działających mięśni.

Ich siła jest wprost proporcjonalna do liczby kurczących się włókien mięśniowych. Każdy mięsień składa się z brzuśca i przyczepów znajdujących się powyżej i poniżej stawu. Przykładem takich mięśni są przywodziciele uda zawiadujące jednym stawem – biodrowym.

Jednak większość mięśni to tzw. mięśnie wielostawowe, łączące kilka stawów.

Typowym mięśniem dwustawowym jest mięsień brzuchaty łydki, a przykładem mięśni wielostawowych są głębokie mięśnie przy- kręgosłupowe. Płynny ruch wymaga koordynacji mięśniowej tj. odpo- wiedniej rekrutacji włókien oraz współpracy międzymięśniowej, czyli współdziałania mięśni wykonujących ruch (agonistów) i kontrolujących jego przebieg (antagonistów).

Harmonijna współpraca mięśniowa w czasie ru- chu objawia się statyczną pracą mięśni stabilizujących stawy proksymalne (bliższe osi środkowej ciała) oraz płynną zmianą napięcia mięśniowego mięśni agonistycznych i antagonistycznych.

Siłę i szybkość skurczu reguluje układ nerwowy. Mięsień w spoczynku posiada swój charakterystyczny stan napięcia, tzw. spoczynkowy tonus mięśniowy. Kurczliwość mięśnia jest rezultatem pobudliwości, czyli zdolności reagowania skurczem na impuls nerwowy o określonej częstotliwości.

U osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego zdolność ta zostaje zaburzona. Dochodzi do wzmożonego napięcia mięśniowego tzw. spastyczności, która może mieć charakter zgięciowy (przewaga zginaczy nad prostownikami) lub wyprostny (przy przewadze prostowników).

Schemat działania mięśni dwustawowych w kończynie dolnej.

Czynności poszczególnych mięśni

Mięśnie tułowia można podzielić na trzy grupy.

Są to prostownik grzbietu, mięśnie oddechowe i mięśnie brzucha.
Pozostałe mięśnie znajdują się wprawdzie na tułowiu, ale kończą się na kończynach górnych lub dolnych i tylko wspomagają stabilizacje kręgosłupa.

1. Prostownik grzbietu.

Mięsień prostownik grzbietu składa się z licznych brzuśców mięśniowych, układających się na tylnej części kręgosłupa w dwa pasma. Mięśnie powierzchowne tworzą brzuśce długie, natomiast głębsze składają się z pasm krótkich ułożonych skośnie lub poprzecznie. Stanowi to funkcjonalną całość przebiegającą od miednicy aż do czaszki. Najsilniej rozwinięte są odcinki szyjny i lędźwiowy. Mięśnie długie mają przebieg równoległy do kręgosłupa.

Mięsień ten dzieli się na pasmo boczne z mięśniami płatowatymi głowy i szyi, które działając obustronnie pociągają głowę do tyłu, a jednostronnie zwracają twarz w stronę mięśnia działającego. Wszystkie mięśnie prostownika grzbietu wykonują ruch prostowania, czyli wy- prostu tułowia, gdy działają obustronnie, natomiast, gdy działa jednostronnie – wspomaga ruch skłonu bocznego. Mięśnie przykręgosłupowe działają również w ruchach rotacji oraz skrętoskłonach tułowia.

Działanie antagonistyczne wobec mięśni grzbietu mają mięśnie brzucha, przede wszystkim mięsień prosty. Mięśnie skośne brzucha wykonują ruchy skrętne odpowiedniej strony.

Mięsień prostownik grzbietu wraz z mięśniami brzucha reguluje postawę ciała i jest jednym z głównych mięśni antygrawitacyjnych. Utrzymuje postawę pionową i współdziała z mięśniami pośladkowymi, mięśniami czworogłowymi ud oraz trójgłowymi podudzi. Należy jednak pamiętać , że u osób po urazie rdzenia kręgowego kluczową rolę w utrzymaniu równowagi i stabilizacji tułowia odgrywają mięśnie warstw głębokich.

2. Mięśnie oddechowe.

Mięśnie oddechowe dzielą się na mięśnie wdechowe i wydechowe. Głównym mięśniem wdechowym jest przepona (diaphragma).

Jest to mięsień płaski o grubości 3 mm, wysklepiony na kształt kopuły do klatki piersiowej. Oddziela ona jamę klatki piersiowej od jamy brzusznej. Przepona jest mięśniem działają- cym bez przerwy od chwili urodzenia. Składa się z obwodowo położonej części mięśniowej i centralnie umieszczonej części ścięgnistej. Wyróżniamy w niej 3 części: najgrubszą i najsilniejszą lędźwiową, żebrową stanowiącą najszerszy odcinek przepony oraz część mostkową, która jest najsłabsza i najmniejsza. Wszystkie części dążą zbieżnie do środka mięśnia wytwarzając silne wspólne rozcięgno. Na środku ścięgnistym przepony spoczywa serce.

Przez otwory w przeponie przechodzą: aorta (tętnica główna ser- ca), rozworem aortowym położonym na poziomie XII kręgu piersiowego; przełyk rozworem przełykowym, przez który przechodzą także oba pnie błędne układu nerwowego. W środku ścięgnistym leży również otwór żyły głównej dolnej.

Mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne należą również do mięśni wdechowych. Zaczynają się na dolnych krawędziach górnego żebra, a kończą na górnych krawędziach dolne- go żebra. Wiązki tych mięśni leżące nieznacznie skośnie od góry ku dołowi, kurcząc się rozsuwa- ją żebra co zwiększa pojemność klatki piersiowej. Do pomocniczych mięśni wdechowych należą również mięśnie przykręgosłupowe, mię- śnie pochyłe, mięśnie mostkowo-obojczykowo- sutkowe i dźwigacze łopatki. Wdech wspomaga- ją również mięśnie mające przyczepy na obręczy barkowej (m. piersiowy mniejszy, m. podobojczykowy i m. zębaty przedni.)

Antagonistycznie do mięśni wdechowych działają mięśnie wydechowe. Należą do nich m.in. mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne czy mięsień najszerszy grzbietu, w literaturze niemieckiej nazywany też „mięśniem kaszlowym”. Mięśnie międzyżebrowe są rozpięte w przestrzeniach międzyżebrowych od kątów żeber do mostka, na tylnej części żeber od wnętrza klatki piersiowej. Rozpoczynają się na krawędzi dolnej wyżej leżącego żebra, a kończą na krawędzi górnej niższego żebra.

Przy uszkodzeniu rdzenia kręgowego powyżej C4 tj. górnej części szyjnej kręgosłupa, zostaje porażona przepona. Oddech musi być wspomagany respiratorem. Jest to jedna z najcięższych komplikacji takiego urazu.

3. Mięśnie brzucha.

Mięśnie brzucha są najsilniejszymi mięśniami pomocniczymi podczas wydechu. Napięcie ich powoduje przesuwanie zawartości jamy brzusznej ku górze i równocześnie rozluźnia przeponę, a więc w odniesieniu do niej działają antagonistycznie

Działanie tych mięśni zaznacza się najwyraźniej przy szybkim i gwałtownym wydechu np. w czasie kaszlu, kichania, śmiechu, krzyku czy śpiewu. Człowiek ma pięć parzystych mięśni brzucha: prosty brzucha, skośny zewnętrzny, skośny wewnętrzny, poprzeczny, czworoboczny lędźwi.

Mięsień prosty brzucha rozpina się od chrząstek żebrowych i wyrostka mieczykowatego mostka do spojenia łonowego. Wykonuje ruch zgięcia tułowia do przodu.

Mięsień skośny zewnętrzny ma swój początek na powierzchni żeber od V do XII, a kończy się na kości biodrowej. Jednostronny skurcz mięśnia skręca tułów i kręgosłup w stronę przeciwną, a obustronny zgina tułów w przód.

Mięsień skośny wewnętrzny jest przykryty mięśniem skośnym zewnętrznym i zaczyna się na kości biodrowej, a kończy na ostatnich żebrach. Pomaga w skłonach bocznych.

Mięsień poprzeczny brzucha, biegnie od chrząstek żebrowych VII-XII żebra, do kresy białej będącej środkiem powłok brzucha.

Oba mięśnie poprzecznie opasują brzuch, zwężając i rozszerzając jamę brzuszną. Mięsień czworoboczny lędźwi leży na tylnej ścianie jamy brzusznej. Jednostronnie zgina on kręgosłup i klatkę piersiową na bok. Skurcz obustronny obniża ostatnią parę żeber i stabilizuje lędźwiową część kręgosłupa.

Mięśnie brzucha biorą udział we wszystkich ruchach kręgosłupa, a ich równoczesny skurcz powoduje znaczny wzrost ciśnienia w jamie brzusznej. Jeżeli nastąpi też skurcz przepony i mięśni dna miednicy – ciśnienie może wspomagać wypróżnianie i mikcję, a w czasie porodu ułatwia przyjście na świat noworodka.

Wszystkie wymienione mięśnie tworzą tłocznię brzuszną.